Chàu Xá Lợi chính là một trong những ngôi chùa lớn của Sài Gòn và cũng là một trong những di tích cấp thành phố của Hồ Chí Minh hiện đang tọa lạc tại góc đường Bà Huyện Thanh Quan và Sư Thiện Chiếu, Quận 3, trong một khuôn viên rộng 2.500 m². Tương truyền rằng, trong suốt quá trình xây cất chùa luôn đặt một chiếc biển đề: “Công trình Chùa thờ Xá – lợi Phật”. Cũng từ đó mà người dân nơi đây quen gọi là Chùa Xá Lợi. Đến khi công trình kiến trúc được khánh thành, theo như ý kiến của vị Hòa thượng Thích Khánh Anh, chùa cũng đã lấy tên này như cách gọi của nhân dân để hợp với lòng người.
Được khởi công xây dựng vào ngày 5 tháng 8 năm 1956 dưới thời Đệ Nhất Cộng hòa Việt Nam, chùa Xá Lợi dựa trên bản vẽ của các kiến trúc sư Trần Văn Đường và Đỗ Bá Vinh, quá trình thi công xây dựngdo các kỹ sư Dư Ngọc Ánh và Hồ Tố Thuận điều khiển, giám sát. Khoảng hai năm sau, tức là ngày 2 tháng 5 năm 1958 thì hoàn thành.
Năm 1961 nhà chùa cho xây dựng thêm một tháp chuông. Tháp chuông của chùa Xá Lợi khánh thành ngày 23.12.1961 (16 tháng 11 – Tân Sửu) sau hơn 11 tháng thi công. Tháp có 7 tầng, cao 32m, tầng cao nhất tháp chùa Xá Lợi có treo một đại hồng chung nặng 2 tấn, đường kính 1.2m, cao 1.6m, được đúc đồng theo mẫu của chuông chùa Thiên Mụ (Huế) – trở thành tháp chuông cao nhất Việt Nam cho đến đầu thế kỷ 21 nhưng sau chùa Linh Phước ở Đà Lạt đã dựng một tháp chuông cao 37,84m đã vượt qua độ cao tháp chuông chùa Xá Lợi.
Chùa Xá Lợi là ngôi chùa đầu tiên của thành phố được xây dựng theo lối kiến trúc mới, trên là bái đường, phía dưới là giảng đường. Cấu trúc của chùa bao gồm chánh điện thờ Phật, giảng đường, tháp chuông, thư viện, tăng phòng, nhà trai đường, văn phòng, đoàn quán, phòng phát hành kinh sách, phòng khách và vãng sinh đường.
Chùa thờ một tượng Phật Thích Ca lớn do trường Mỹ Nghệ Biên Hòa đắp tạo. Năm 1969, tượng được thếp lại toàn thân bằng vàng như hình dáng ngày nay. Trước tượng Phật là nơi tôn thờ xá lợi Phật đặt trong một tháp nhỏ. Chính điện ở tầng lầu được trang trí bằng một bộ tranh lớn gồm 15 bức do giáo sư Nguyễn Văn Long của trường Mỹ thuật Gia Định thực hiện, miêu tả lịch sử đức Phật Thích Ca từ lúc sơ sinh cho đến khi nhập Niết Bàn.
Chùa là trụ sở chính của Hội Phật học Nam Việt từ năm 1951 cho đến năm 1981. Trong hai năm từ 1964 – 1966 chùa còn là cơ sở giảng dạy của Viện Đại học Vạn Hạnh. Từ năm 1981 đến tháng 5 năm 1993 chùa là trụ sở của Giáo hội Phật giáo Việt Nam (Văn phòng II).