Chắc hẳn khi nhắc đến những nhạc phẩm như “ Lòng mẹ”, “60 năm cuộc đời”, “ Sài Gòn”, “ Người em sầu mộng”,… hầu hết ai trong chúng ta cũng đều đã nghe qua những ca khúc này hoặc có thể đã thuộc nằm lòng từng giai điệu của chúng. Tác giả của những ca khúc đã trở thành bất hủ, sống mãi với thời gian này không ai khác chính là nhạc sĩ Y Vân. Một người nhạc sĩ tài hoa nhưng lại có số phận khá lận đận. Y Vân là một trong những nhạc sĩ tiêu biểu của tân nhạc Việt Nam thập niên 1950 đến 1990.
Nhạc sĩ Y Vân tên thật là Trần Tấn Hậu, sinh năm 1933 tại Hà Nội ( quê gốc ông ở Thanh Hóa). Ông sinh ra trong một gia đình nghèo khó, lại mồ côi cha, mẹ ông một tay gánh gồng tần tảo nuôi gia đình, cả nhà ông lúc bấy giờ phải dắt díu nương tựa lẫn nhau trong một túp lều xiêu vẹo ở ngõ chợ Khâm Thiên. Cũng chính vì thế, ông rất thương mẹ và các em, nhờ học đàn và biết đàn từ nhỏ nên ông đi dạy đàn để kiếm thêm thu nhập phụ giúp gia đình. Thuở thiếu thời, ông từng theo học nhạc với Giáo sư – nhạc sĩ Tạ Phước và cũng tập sáng tác từ rất sớm nhưng không mấy thành công.
Năm 1952 ( có tài liệu ghi là 1954) Y Vân cùng gia đình vào Nam, tại đây ông tiếp tục sáng tác, chơi nhạc, hòa âm và dạy nhạc. Ngoài ra ông còn viết sách dạy nhạc và dạy đàn guitar. Ông được xem là người đi tiên phong của dòng nhạc nhẹ, với những bài hát có giai điệu cha cha cha, disco, twist như: “Sài gòn”, “Ảo ảnh”, “60 năm cuộc đời”, “Thôi”, “Kim”….Nhiều sáng tác của ông đã trở thành những ca khúc bất hủ và được các ca sĩ trình diễn trên nhiều sân khấu lớn ngày nay.
Một ca khúc vô cùng nổi tiếng của ông được xem là trường tồn với thời gian và đi vào lòng người nhất, viết về tình yêu thiêng liêng của người mẹ đó là bài “Lòng mẹ”. Ca khúc này được sáng tác từ năm 1952 ( có tài liệu viết 1954), ngay khi ra mắt công chúng ca khúc “Lòng mẹ” đã thu hút được sự chú ý của khán thính giả và đã trở nên nổi tiếng cho đến ngày nay. Một ca khúc khác của ông cũng rất nổi tiếng đó là bài “60 năm cuộc đời”.
Ngoài ra, nhạc sĩ Y Vân còn là tác giả của nhiều bản nhạc phim nổi tiếng, điển hình là bài “Như bầy sơn ca” trong bộ phim thiếu nhi “Sơn ca trong thành phố”.
Nghệ danh Y Vân được cho biết là bắt nguồn từ mối tình đầu của ông. Câu chuyện bắt đầu từ một đêm Giáng sinh ở Hà Nội, chàng trai Trần Tấn Hậu lúc ấy mới chỉ đôi mươi, đang đi chơi cùng với người bạn. Qua một cửa Nhà thờ Lớn, anh bắt gặp một cô gái mặc áo dài vàng với gương mặt xinh đẹp, trái tim của chàng trai như ngừng đập trước nhan sắc của nàng nhưng rồi nàng trong tích tắt mất hút trong đám đông.
Một hôm, vô tình người nhạc sĩ trẻ ghé vào một hiệu sách thì thấy cô gái áo dài vàng hôm nào bước vào tiệm đàn bên cạnh. Thế là chưa kịp mua được quyển sách nào anh bỏ luôn hiệu sách, bước qua tiệm đàn giả vờ hỏi mua sách nhạc, lân la đến bên cô gái rồi làm quen bằng cách nhiệt tình hướng dẫn, đồng thời chọn mua giúp nàng cây đàn tốt nhất. Một hôm, người bạn tên Kỳ giới thiệu anh đến nhà một gia đình giàu có, để anh dạy đàn cho con gái họ. Bất ngờ thay, cô gái ấy chính là người con gái mà anh đã gặp hôm nọ tên là Tường Vân. Sau một thời gian, giữa họ hé nở một mối tình thơ mộng. Người nhạc sĩ trẻ si tình ấy đã sáng tác ca khúc “Tình ta nở giữa mùa đông” tặng người yêu. Bản nhạc được ký tên “Y Vân” và được giải thích “Y Vân có nghĩa là… yêu Vân”.
Khi gia đình Tường Vân biết được giữa con gái và anh nhạc sĩ nghèo đang nảy sinh tình cảm thì tìm cách cấm cản. Tường Vân lúc bấy giờ nghe lời cha mẹ nên đi Pháp du học, bỏ lại anh nhạc sĩ nghèo ôm nỗi thương đau. Sau mối tình đó, nhạc sĩ Y Vân còn sáng tác thêm một số ca khúc mang tâm trạng đau buồn, tiếc thương cho mối tình đẹp nhưng ngắn ngủi này như: Đò nghèo, Nhạt nắng… đặc biệt là ca khúc “Aỏ ảnh”. Về sau, khi Y Vân đã chuyển vào Nam, Tường Vân vẫn hay viết thư cho ông, nhưng ông không phản hồi. Cho tới hiện tại, bà Minh Lâm – vợ của cố nhạc sĩ cho biết, hiện bà vẫn đang lưu giữ hai bức thư tình mà Tường Vân gửi cho ông. Bà Minh Lâm vẫn luôn trân trọng quá khứ của chồng như những kỷ niệm đẹp, đó là mảng trời riêng và góc khuất khác của người bạn tri kỷ. Về sau này có lần chị Ngọc Tú con gái của nhạc sĩ Y Vân cũng có lần nhắc về mối tình đầu của bố mình, chị chia sẻ “Bố không liên lạc vì muốn cô Vân hạnh phúc. Cô Vân nguyện sống độc thân nên từ trước đến nay thư từ chỉ một hướng từ cô. Tôi thấy thương cô”.
Sau mối tình đầu dang dở, nhạc sĩ Y Vân dành trọn tâm trí cho âm nhạc và những người bạn trong ban nhạc của mình. Một thời gian sau, ông được người bạn thân mai mối với một cô gái tên Như Hường. Khác với tình đầu của ông, Như Hường không mê nhạc mà chỉ thích thơ.
Quen nhau được vài tháng, Y Vân về nói chuyện xin phép mẹ được cưới Như Hường. Mẹ ông đã đích thân sang nhà Như Hường để xem mặt cho con trai và tìm hiểu về con dâu tương lai. Thấy Hường là một cô gái siêng năng, chăm chỉ lại gọn gàng bà về đồng ý tác hợp cho con trai và cô Như Hường.
Năm 1959, sau 5 tháng quen nhau Y Vân và Như Hường kết hôn, họ có với nhau 4 người con. Thời điểm này, người nhạc sĩ tài hoa đã sáng tác 2 ca khúc “Biển sầu” và “Người vợ hiền”để tặng bà Như Hường, như một cách tỏ bày tình yêu, lòng trân trọng của ông dành cho bà.
Năm 1970, với sự hy sinh hiếm có, bà Như Hường đã đi cưới vợ thứ hai cho nhạc sĩ Y Vân. Người vợ thứ hai của ông, chính là em họ, con cậu với bà Như Hường – bà Trần Thị Minh Lâm. (Bố của bà Minh Lâm là em trai của mẹ bà Như Hường).
Do cảm thông trước mối tình mãnh liệt của cô em gái nên bà Hường mới có quyết định trên, mặc cho gia đình hai bên khi ấy phản đối dữ dội. Nhưng sau khi về chung sống với nhau, hai chị em rất hòa thuận và yêu thương nhau, gia đình trong ấm, ngoài êm, là hậu phương vững chắc cho chồng. Có lẽ, họ đã xác định rõ rằng họ đứng phía sau một người đàn ông tài hoa, lận đận, nên không có điều gì quý giá hơn bằng sự cảm thông sâu sắc từ trái tim của những người vợ.
Bà Minh Lâm, vợ cố nhạc sĩ Y Vân từng tâm sự: “Mấy mươi năm chung sống, hai vợ chồng tôi chưa một lần to tiếng. Tôi với ông như hai người bạn tri kỉ và thấu hiểu tâm can của nhau. Có những hôm chúng tôi trò chuyện thâu đêm suốt sáng. Ông là người rất thật thà và chung thủy, yêu thương vợ con”.
Nhạc sĩ Y Vân không những tiên phong trong công cuộc hội nhập với nhạc nhẹ, mà ông còn quan tâm tới cổ nhạc. Công trình nghệ thuật “Dân ca ba miền” ông làm cùng với nhạc sĩ Nguyễn Văn Đông và phát hành băng đĩa “Continental 6”, có cả ấn bản tiếng Anh “Vietnamese traditional songs” để tặng tòa đại sứ các nước và các cơ quan văn hóa Việt Nam ở nước ngoài, đã gây được tiếng vang lớn trên thế giới từ năm 1974. Công trình này được Nguyễn Văn Đông phác thảo và Y Vân sưu tầm tài liệu với các công việc như: sưu tầm bài hát, tài liệu, nhạc khí cổ, tuyển chọn ca sĩ, ca nương theo đúng mẫu xưa phù hợp với phong cách của từng địa phương. Dự án nghệ thuật này bao gồm 20 tiết mục chia đều cho ba miền. Tác phẩm đã gây được tiếng vang lớn và được tổ chức UNESCO khích lệ, hỗ trợ chuyên gia giúp củng cố hồ sơ di sản văn hóa thế giới. Hồ sơ được hoàn thành năm 1974, và đã chuyển cho Bộ Ngoại giao cùng Bộ Thông tin xét duyệt và sẽ chính thức gửi cho UNESCO vào đầu năm 1975. Tuy nhiên sự kiện 30/04/1975 diễn ra, nên cuối cùng không thể thực hiện được.
Y Vân cho ra đời hàng trăm ca khúc, hàng ngàn phối khí và những đoạn nhạc phim viết cùng Nghiêm Phú Phi, Lê Văn Thiện, Văn Phụng…Ngoài ra còn có các sách dạy guitar, tự học guitar theo phong cách thời trang, jazz hay flamenco, Y Vân xứng đáng một nhạc sĩ tài hoa và sống hết mình vì nghiệp nhạc.
Sau năm 1975, ông vẫn tiếp tục theo con đường âm nhạc, với việc tham gia Đoàn Ca nhạc Hương miền Nam, viết nhạc phim, nhạc sân khấu. Trong nhạc phim, Y Vân thành công bất ngờ với một ca khúc thiếu nhi “Như bầy sơn ca” viết cho phim “Sơn ca trong thành phố” của nhà văn Nguyễn Khắc Phục với những ca từ vui tươi: “Khi đi tung tăng với bạn bè – Khi đi trên phố với người thân…”.
Y Vân qua đời vào ngày 28/11/1992 (tức ngày 05 tháng 11 năm Nhâm Thân – âm lịch). Ông hưởng thọ 60 tuổi, đúng như dự đoán của ông trong bài “60 năm cuộc đời”.
Những câu chuyện tình yêu trong nhạc Y Vân đã được tái hiện trên sân khấu Sol Vàng chủ đề Y Vân 60 năm cuộc đời, diễn ra vào ngày 8/8/2015 tại nhà hát Hòa Bình để tôn vinh ông, người nhạc sĩ có nhiều đóng góp cho nền âm nhạc Việt Nam và được nhiều thế hệ khán giả yêu mến. Đêm nhạc có sự góp mặt của nhiều ca sĩ nổi tiếng như: Hương Lan, Thái Châu, Đàm Vĩnh Hưng, Ngọc Anh, Đông Đào, Dương Triệu Vũ, Tuấn Hiệp, nhóm Nam Việt…