Vào những năm trước 1975, có một ca khúc rất nổi tiếng do nhạc sĩ Phạm Duy phổ nhạc, đó là bài “Quán bên đường”. Bài hát đã để lại ấn tượng với nhiều người ngay khi nghe lần đầu tiên bởi những ca từ rất mộc mạc, rất bình dân. Về xuất xứ của bài hát này cũng khá phức tạp. Phần nhạc là do nhạc sĩ Phạm Duy phổ nhạc, lời bài hát vốn là từ bài thơ “Đắng Và Ngọt”, nhưng khi được đăng trên tuần báo Vui Sống năm 1959, Bình Nguyên Lộc đã sửa lại tựa đề bài thơ thành “Cuộc Đời” của tác giả Minh Phẩm, một bút hiệu của nhà thơ Trang Thế Hy.
Những người yêu mến nhà văn Trang Thế Hy vẫn luôn tìm đọc và theo dõi những tác phẩm mới của ông. Có lẽ độc giả đã bị thu hút bởi lối viết trong sáng, đậm chất Nam Bộ với hàng loạt tác phẩm nổi tiếng như “Nắng đẹp miền quê ngoại”, “Mưa ấm”, “Người yêu và mùa thu”, “Vết thương thứ mười ba”, “Tiếng khóc và tiếng hát”, “Nợ nước mắt”…
Nhạc phẩm “Quán bên đường” là một giai điệu đẹp, giai điệu quyện chặt vào ý thơ buồn, nhức nhối ấy để vẽ lên bức tranh mô tả một cuộc đời tiêu biểu cho nhiều phận người trong những giai đoạn xã hội cụ thể. Quả thật khi đọc bài thơ có thể ta sẽ chưa cảm nhận được ý nghĩa sâu xa của bài thơ, nhưng với sự biến hóa tài tình, Phạm Duy đã phổ nhạc bài này rất thành công và với giọng ca đầy xúc cảm của danh ca Thái Thanh đã làm cho người nghe cảm nhận được cái hay mà tác giả muốn truyền tải…
Ngày xưa ngày xửa ngày xưa
Chiều mơ chiều nắng đẹp khoe mầu tơ
Hai đứa mình còn trẻ thơ
Rủ nhau ngồi ngưỡng cửa chơi thẩn thơ
À a a nhớ nhớ em còn mái tóc bánh bèo
À a a nhớ má chưa hồng da mét vì em nghèo
Đầu anh còn húi trọc, còn húi trọc
Khét nắng hôi trâu thèm đi học, thèm đi học
Em cầm một củ khoai
Ghé răng cạp vỏ rơi
Xong rồi mình chia đôi
Khoai sùng này lượm mót
Sao ngọt lại ngọt ghê
Bấm vào hình trên để nghe ca khúc do Thái Thanh trình bày.
Bài hát ở phần đầu kể về câu chuyện ngày xưa thuở còn bé của hai người. Những ngày nắng đẹp “rủ nhau ngồi ngưỡng cửa chơi thẩn thơ”, nhớ ngày ấy em với “mái tóc bánh bèo”, anh thì “húi trọc”. Nhớ những ngày tuổi thơ đội nắng chăn trâu. Khung cảnh khiến ta cảm nhận được những ký ức tuổi thơ đang ùa về. Ở vùng quê yên bình, ta cùng sống những ngày hạnh phúc, nhưng câu hát “khét nắng hôi trâu thèm đi học” nghe mà xót xa làm sao. Hai dứa trẻ con nhà nghèo tuy có vẻ vô lo vô nghĩ nhưng lại khao khát được đi học, được đến trường. Trong hoàn cảnh khó khăn đó, sự êm đềm, thanh bình của nơi đây đã bù đắp cho bọn trẻ, chúng đã cùng chia nhau ăn củ khoai sùng lượm mót mà lại thấy ngon ngọt làm sao…
Giờ đây kỷ niệm ngày xưa
Giờ đây cảnh cũ chìm xa mù khơi
Gặp nhau một chiều lạnh mưa
Nhìn nhau quần áo bảnh bao mừng sao.
Hạnh phúc và những điều tươi đẹp giờ chỉ còn là quá khứ, khung cảnh thanh bình ngày xưa cũng “chìm xa mù khơi”. Ta gặp lại nhau vào một chiều mưa, vừa mừng vừa nhớ, nhớ về em ngày ấy mái tóc bánh bèo, nhớ anh ngày ấy tóc húi trọc, mà giờ đây tất cả đã thay đổi, anh và em không còn là hai đứa bé nghèo chia đôi củ khoai ngày ấy nữa. Nhìn người ấy trước mắt cảm thấy vui mừng vì cả hai đều đã có cuộc sống tốt hơn, nhưng trong lòng hẳn sẽ buồn man mác, tiếc nuối những ngày xưa bình dị.
Nhìn em còn xinh còn tươi
Đời em tưởng đâu là vui
Nhà em phải chăng là đây
Dè đâu chẳng may là quán
Em bẹo hình hài đem bán
Rồi em hỏi anh: làm chi
Cầm bút để viết ngày đêm, viết gì
Đời thối phải nói là thơm
Ngòi bút là chiếc cần câu miếng cơm
Em hỏi nghệ thuật là chi
Là đui, là điếc, là câm mà đi
Nhìn nhau lặng lẽ nhìn nhau
Nào có ai đánh mà sao lòng đau.
https://www.youtube.com/watch?v=Szn_7kuyjF4
Bấm vào hình trên để nghe ca khúc do Duy Quang trình bày.
Khi gặp lại nhau ở nơi đất khách với bộ quần áo sang trọng, cô gái với dung nhan ngày càng xinh đẹp, anh ngỡ cuộc đười của cô đã tốt hơn rất nhiều, anh còn ngỡ rằng nơi đây là nhà của cô, nhưng “dè đâu chẳng may là quán” cô đem hình hài của mình rao bán tại đây cho người mua vui, nghe thật xót xa. Giờ đây mới thấm thía câu nói “hồng nhan bạc phận”, cô bạn nhỏ ngây thơ ngày ấy, cùng anh trải qua tháng ngày tuổi thơ khó quên mà lại phải rơi vào bước đường này.
Cô hỏi anh làm gì, anh trả lời rằng anh cầm bút viết những gì người ta muốn đọc, “đời thối phải nói là thơm”. Nhìn ở một góc độ sâu xa, anh và cô đều giống nhau, đều có một số phận nghiệt ngã, phải làm điều mà bản thân không hề muốn, nhưng cũng vì cuộc sống, vì miếng cơm mà phải ngậm ngùi “bán thân”. “Nhìn nhau lặng lẽ nhìn nhau” khoảnh khắc anh và em cảm thấy xót xa, cho mình, và cho người, lòng quặn đau không nói nên lời.
Bánh ngọt cùng mời ăn
Nhớ chăng củ khoai ngon
Bánh tươm vàng như nắng
Bánh này mình chưa cắn
Sao mà miệng cay đắng
Rồi xin một nụ cười thôi
Cười ư? Anh đã vùi quên nụ cười
Thì xin vài giọt lệ rơi
Lệ em cạn đã từ lâu, người ơi
Trước khi từ giã hỏi nhau buồn hay là vui
Thì cứ hỏi ngay cuộc đời.
Bấm vào hình trên để nghe ca khúc do Ý Lan và Vũ Khanh trình bày.
Sự thật thì bao giờ cũng phũ phàng và thực tế thường không như là mong muốn. Củ khoai ngày ấy chẳng ngon, chẳng đáng giá là bao, nhưng anh và em cùng chia đôi lại cảm thấy ngon đến lạ. Ở thời điểm hạnh phúc, yên bình ấy, thời điểm mà chúng ta vô tư, vui vẻ ấy thì miếng khoai có đắng cũng thấy ngon ngọt. Miếng bánh ngày hôm nay anh và em mời nhau ăn dù có tươm vàng ngon ngọt trước mặt, nhưng chưa ai cắn mà dường như mỗi người đều đã cảm nhận được ít nhiều cái vị đắng đâu đây, vị đắng của cuộc đời… Anh đã quên nụ cười, em đã cạn giọt lệ, lúc từ giã biết nên vui hay buồn. Thôi đành xin hỏi cuộc đời. Có lẽ vì đã trải qua quá nhiều đắng cay mà cả anh và em giờ đây đã trở nên vô cảm, chẳng có gì làm anh vui, cũng chẳng điều gì làm em khóc…
Cuộc đời trớ trêu như vậy đấy, phải chăng ông trời vẫn luôn thích đùa giỡn với cảm xúc của mỗi người. Quá khứ êm đềm ngày xưa đưa chúng ta gặp lại nhau, ngỡ đó là cuộc hội ngộ với những hình ảnh đẹp, nhưng không… phải chi họ đừng gặp nhau, tôi chỉ ước như vậy. Những trái ngang cuộc đời sẽ đến bất cứ lúc nào, nhưng chúng ta lại quá yếu đuối, chỉ có thể mặc kệ số phận, buông thả bản thân mình.
Lời bài hát Quán Bên Đường – Phạm Duy
Ngày xưa ngày xửa ngày xưa
Chiều mơ chiều nắng đẹp khoe mầu tơ
Hai đứa mình còn trẻ thơ
Rủ nhau ngồi ngưỡng cửa chơi thẩn thơ.
À a a nhớ nhớ em còn mái tóc bánh bèo
À a a nhớ má chưa hồng da mét vì em nghèo
Đầu anh còn húi trọc, còn húi trọc
Khét nắng hôi trâu thèm đi học, thèm đi học
Thèm đi học…
Em cầm một củ khoai
Ghé răng cạp vỏ rơi
Xong rồi mình chia đôi
Khoai sùng này lượm mót
Sao ngọt lại ngọt ghê
Giờ đây kỷ niệm ngày xưa
Giờ đây cảnh cũ chìm xa mù khơi
Gặp nhau một chiều lạnh mưa
Nhìn nhau quần áo bảnh bao mừng sao.
Nhìn em còn xinh còn tươi
Đời em tưởng đâu là vui
Nhà em phải chăng là đây?
Dè đâu chẳng may là quán
Em bẹo hình hài đem bán…
Rồi em hỏi anh: làm chi?
Cầm bút để viết ngày đêm, viết gì?
Đời thối phải nói là thơm
Ngòi bút là chiếc cần câu miếng cơm
Em hỏi nghệ thuật là chi?
Là đui, là điếc, là câm mà đi.
Nhìn nhau lặng lẽ nhìn nhau
Nào có ai đánh mà sao lòng đau.
Bánh ngọt cùng mời ăn
Nhớ chăng củ khoai ngon
Bánh tươm vàng như nắng
Bánh này mình chưa cắn
Sao mà miệng cay đắng?
Rồi xin một nụ cười thôi
Cười ư ? Anh đã vùi quên nụ cười
Thì xin vài giọt lệ rơi
Lệ em cạn đã từ lâu, người ơi
Trước khi từ giã hỏi nhau buồn hay là vui
Thì cứ hỏi ngay cuộc đời…