Tình yêu trong những ca khúc của Trịnh Công Sơn bao giờ cũng là những cảm xúc dữ dội và mãnh liệt, “như nỗi chết cơn đau thật dài”, “như đốt sáng con tim tật nguyền”… Tình yêu trong nhạc Trịnh dù đơn phương hay song phương, dù hữu hình hay vô hình thì bao giờ cũng nhân văn và cao thượng. Có không ít hình ảnh người phụ nữ xuất hiện trong các tác phẩm của Trịnh Công Sơn, và đều có chung một dáng vẻ gần gũi1, mong manh, thanh thoát với đôi vai gầy, đôi mắt buồn,… mờ ảo như một bức tranh siêu thực trong mắt người nghệ sĩ. Cùng với những cung bậc cảm xúc trong tình yêu, nhớ thương, tương tư, mong chờ, giận hờn, xót xa, biệt ly, dằn vặt …
Tình ca “Như Cánh Vạc Bay” của Trịnh Công Sơn là tâm tư cô đơn của một nghệ sĩ dâng tặng cho đời. Người nghe sẽ không khỏi bị mê hoặc bởi những ca từ hết sức sâu sắc được nhào nặn bởi người nghệ sĩ tài hoa. Bài hát như những làn suối ngọt ngào, là niềm tin cho những tâm hồn khát khao yêu thương của tuổi trẻ.
Ca sĩ Khánh Ly từng chia sẻ rằng Trịnh Công Sơn đã sáng tác bài hát này trong khoảng thời gian khi ông ở Đà Lạt, đó quả thật là một khoảng thời gian đẹp, khi ông đi dạo và dừng chân ở một con suối nhỏ ở Cam Ly, ông ngồi nghỉ ở gốc cây và nhìn theo một người con gái với đôi chân trần đã bước đi qua con suối nhỏ, nắng vàng rực rỡ trên mái tóc và trên toàn thân của người cô gái đó, gió thổi tung bay tà áo và mái tóc của cô.
Nắng có hồng bằng đôi môi em
Mưa có buồn bằng đôi mắt em
Tóc em từng sợi nhỏ
Rớt xuống đời làm sóng lênh đênh
Có bao giờ trong màn đêm tĩnh lặng, ta nghe văng vẳng bài tình ca “Như Cánh Vạc Bay”, thấy lòng mình như chùng lại. Nhớ về người con gái có đôi môi hồng như nắng có đôi mắt buồn như những chiều mưa. Người con gái có mái tóc với những sợi nhỏ, như những làn sóng lênh đênh trên mặt hồ, với những vòng tròn sóng lan xa dần của cuộc đời.
Người con gái trong bản tình ca ấy như một bức tranh tuyệt đẹp, qua ánh nhìn của một chàng trai si tình, đôi môi hồng, mái tóc mềm mại đều được khắc ghi trong tâm trí. Cô gái ấy thật đẹp, nhưng đôi mắt nàng sao lại buồn đến thế. Tác giả không phác họa cụ thể về người con gái ấy mà chỉ ở một nét dáng hình, mái tóc, bờ vai, ngón tay, mùi hương, bước đi, nhưng cũng đủ khiến lòng ta xao xuyến, một vẻ đẹp không thể cảm nhận bằng thị giác, chỉ là hình dung, là tâm tưởng, là một cái gì đó rất riêng của cá nhân người nghe và cảm nhận.
Có thể phải nghe rất nhiều chúng ta mới cảm nhận được cái buồn trong những câu hát ấy, một nỗi buồn không thể gọi tên, ma mị, bào mòn tâm hồn ta. Buồn về thân phận một người con gái đẹp nhưng sao trong mắt em lại u sầu đến vậy. Phải chăng em đã quá cô đơn, buồn tủi, vô vọng, chẳng biết mình sẽ đi về đâu? Em có buồn như đôi môi của nắng? Nắng hanh khô, làm nhạt phai tháng ngày rong chơi. Đôi mắt em có buồn như mưa, mưa âm ỉ những chiều muộn.
Gió sẽ mừng vì tóc em bay
Cho mây hờn ngủ quên trên vai
Vai em gầy guộc nhỏ
Như cánh vạc về chốn xa xôi
Một hình ảnh quá đỗi nên thơ, không cần nhìn rõ, chỉ bằng những ca từ phác họa của Trịnh Công Sơn cũng đủ biết đó là một giai nhân. Một chút tâm tư được bày tỏ kín đáo, gió mừng khi tóc em bay, mây hờn ngủ quên trên vai, đánh thức những cảm xúc quen thuộc, tạo nên một khung cảnh và hình tượng nên thơ xoáy sâu vào tiềm thức và tình cảm của người tương tư. Thấy lòng mình tự tình một chút âm thầm với gió đùa trên tóc người em gái, như những bóng mát của những áng mây dịu dàng ngủ quên trên vai.
Hình ảnh đẹp nhất, sâu sắc nhất làm cho người con gái ấy trở nên hoàn mỹ hơn đó là “vai em gầy guộc nhỏ”, “như cánh vạc về chốn xa xôi”. Đôi vai thanh mảnh của người con gái ở một phương trời xa xăm nào đó, một vẻ đẹp vô thực, nhưng cũng làm ta đong đầy xúc cảm. Trong chất nhạc của Trịnh Công Sơn, hình ảnh người phụ nữ như hòa làm một với thiên nhiên, thơ mộng và huyền ảo, nhưng rồi cũng đến lúc “cánh vạc về chốn xa xôi”.
Nắng có còn hờn ghen môi em
Mưa có còn buồn trong mắt trong
Từ lúc đưa em về
Là biết xa nghìn trùng
Giai điệu chậm rãi, nhẹ nhàng, thủ thỉ, những lời hát yêu thương đi vào lòng người. Cho đến đoạn điệp khúc, bài hát chuyển từ âm giai thứ sang âm giai trưởng như một lời tự tình, một lời tương tư cuối cùng chứa đầy thương yêu và mơ ước gởi đến cho một tình yêu vừa vụt mất khỏi tầm tay. Em giờ đã rất xa, xa nghìn trùng, cảm giác luôn khắc khoải và ưu tư của tác giả về một người con gái ở phương xa. Một chút hoài nghi, một chút ảo tưởng và tuyệt vọng, dẫu biết rằng sự tan vỡ như một quy luật tất yếu trong tình yêu sau những ngày tháng vui vầy.
Suối đón từng bàn chân em qua
Lá hát từ bàn tay thơm tho
Lá khô vì đợi chờ
Cũng như đời người mãi âm u
Dường như hình ảnh cô gái ấy quá đẹp, quá đỗi vô thực mà khiến những kỷ niệm về em cứ quanh quẩn trong tâm trí. Tình yêu đến rồi đi để lại sự lặng lẽ tiếc nuối, ngậm ngùi và héo hon cho người ở lại, nuối tiếc về những kỉ niệm đẹp xanh tươi của một thời yêu dấu. Hình ảnh người con gái ấy giống như khởi nguồn của sự sống, tình yêu, buồn vui, hờn giận của con người. Nắng, mưa, gió, mây… không thể so sánh với nàng. Nhưng cuộc đời lại như cánh vạc về chốn xa xôi, không có chút bình yên nào.
Nơi em về ngày vui không em
Nơi em về trời xanh không em
Ta nghe từng giọt lệ
Rớt xuống thành hồ nước long lanh.
Em đi để lại cả bầu trời trông ngóng, cánh vạc về chốn xa xôi ôm từng vạt mây hờn ngủ quên trên vai. Em ưu tư giữa đời mênh mông, tự hỏi rằng em sẽ đi đâu về đâu sau những nỗi buồn ấy, trời xanh không còn nghe tiếng em thầm thì, liệu còn điều gì phía trước bao dung với em? Nỗi buồn đã quá đong đầy, trở nên quá quen thuộc đến nỗi mà anh không còn rơi lệ khi nàng rời xa, mà chỉ nghe tiếng lệ rơi trong lòng rõ mồn một.
Đến cuối cùng, tình yêu trong nhạc Trịnh cũng đều mong manh, dễ vỡ. Người đời thường nói, tình chỉ đẹp khi còn dang dở, như nụ hồng vội tàn khi chưa kịp nở, tuy đẹp nhưng lại khiến vạn vật xung quanh dường như cũng đượm vẻ u buồn.
Bản tình ca “Như Cánh Vạc Bay” ấp ủ, chất chứa những gì chân thật nhất của tình yêu. Nội dung bài hát là sự khát vọng về một tình yêu thuần khiết và vĩnh cửu. Ca từ của Trịnh Công Sơn sâu xa mà bình dị, hồn nhiên với những cung bậc cảm xúc khác nhau, bày tỏ tình yêu của mọi kiếp người đã được nhiều thế hệ đón nhận như chính câu chuyện của mình trong đó.
Nắng có hồng bằng đôi môi em
Mưa có buồn bằng đôi mắt em
Tóc em từng sợi nhỏ
Rớt xuống đời làm sóng lênh đênh
Gió sẽ mừng vì tóc em bay
Cho mây hờn ngủ quên trên vai
Vai em gầy guộc nhỏ
Như cánh vạc về chốn xa xôi
Nắng có còn hờn ghen môi em
Mưa có còn buồn trong mắt trong
Từ lúc đưa em về
Là biết xa nghìn trùng
Suối đón từng bàn chân em qua
Lá hát từ bàn tay thơm tho
Lá khô vì đợi chờ
Cũng như đời người mãi âm u
Nơi em về ngày vui không em
Nơi em về trời xanh không em
Ta nghe từng giọt lệ
Rớt xuống thành hồ nước long lanh.