Chắc chắn rằng trong hàng vạn thanh niên nhập ngũ, có nhiều người đã từng hay đang yêu, được yêu. Ngày đi ra chiến trường, với những người đang yêu là ngày tạm rời xa nhau. Trong hành trang lên đường của những chàng trai trẻ có tình yêu nồng thắm của người con gái, sẽ tiếp sức cho họ vượt qua khó khăn, gian khổ, hoàn thành tốt nhiệm vụ thiêng liêng của mình. Với người ở hậu phương, tình yêu của người lính giúp họ thêm vững vàng, tin yêu trong cuộc sống.
Trong âm nhạc tiền chiến Việt Nam, có nhiều tác giả viết về đề tài tình yêu người lính. Nhạc sĩ Trúc Phương là một trong số những nhạc sĩ nổi tiếng nhất của nhạc vàng. Ông cũng là người lính và sáng tác những ca khúc nổi tiếng ca ngợi đời lính cũng như những câu chuyện tình yêu của họ. Nhạc sĩ Trúc Phương tên thật là Nguyễn Thiên Lộc, sinh năm 1933 tại tỉnh Trà Vinh. Ông có một người bạn thân là nhạc sĩ Dzũng Chinh. Dù chênh lệch tuổi khá lớn nhưng họ là đôi bạn thân cùng nhau sáng tác. Họ cũng thường gặp nhau để trao đổi về việc sáng tác. Khoảng năm 1965-1966, nhạc sĩ Dzũng Chinh thời đó được điều động về Trà Vinh công tác. Trước khi lên đường về đơn vị mới, không biết là nhạc sĩ Dzũng Chinh có đến gặp để quyến luyến chia tay với người bạn, người anh, người đồng nghiệp là nhạc sĩ Trúc Phương hay không, mà sau đó không lâu, nhạc sĩ Trúc Phương đã sáng tác những bài hát nhạc vàng nổi tiếng dành tặng cho người bạn chính nhân này: “Để trả lời một câu hỏi” (1966), “Viết thư tình” (1967). Trong đó, Để trả lời một câu hỏi là bài hát nội dung viết về tình yêu của người lính trận, lời đề tựa của bài hát được nhạc sĩ Trúc Phương ghi như sau: “Cho Dzũng Chinh, thằng bạn vai em, vì đời trôi dạt về miền quê hương tôi. Cho tất cả bạn hữu của Dzũng Chinh vùng KBC 3054”. KBC 3054 chính là mã số thư quân đội vùng đất Trà Vinh:
“Một nửa ba năm anh yêu tình áo giầy quân nhân
Đường xuôi quân ghé lại đôi lần
Bao nhiêu âu lo có hôm đã hỏi người yêu bé bỏng hay mơ
“Anh vắng nhà hoài em có nhớ? ”
Mở đầu bài hát, nhạc sĩ Trúc Phương đã chơi chữ khi thay vì viết một năm rưỡi, ông đã viết “một nửa ba năm”. Mốc một năm rưỡi này được tính từ khi nhạc sĩ Dzũng Chinh gia nhập quân ngũ năm 1965 ở tuổi 24. Sau khi Dzũng Chinh được huấn luyện ở quân trường Đồng Đế – Nha Trang và về đóng quân ở Trà Vinh cho đến thời điểm ca khúc “Để trả lời một câu hỏi” ra đời vào cuối năm 1966 là đúng “một nửa ba năm”. Nhạc sĩ Trúc Phương chơi chữ như vậy chắc hẳn là để tạo cho bài hát có giai điệu hay hơn.
Bài hát là những lời tự tình giữa chàng lính và cô người yêu nhỏ bé chốn hậu phương trong những lần anh về ghé thăm nhà. Với bao nhiêu lo âu về đất nước, về cuộc đời, về tình yêu đôi lứa trước thời cuộc chiến tranh khó khăn như vậy. Chàng trai hỏi cô gái “Anh vắng nhà hoài em có nhớ? ”
Và cô gái trả lời :
“Trả lời anh yêu không gian còn bước thời gian đi
Một ngàn đêm nhớ nhiều mơ nhiều
Mưa khuya giăng tơ gió khuya hững hờ
Đèn khuya hiu hắt ngọn tương tư
Đôi lúc buồn vì anh vắng nhà.
Tình nước lòng trai! Anh hiên ngang đối diện mặt trời
Chân qua chốn nào, thương chất lên cao
Đã yêu lính trẻ, ngày về ai tiếc gì”.
Lúc đầu cô gái trả lời rất thật lòng là “Trả lời anh yêu không gian còn bước thời gian đi, Một ngàn đêm nhớ nhiều mơ nhiều”, cô nhớ nhung mơ tưởng suốt cả ngàn đêm. Nhưng sau đó cô lại nghĩ rằng nếu nói như vậy có thể làm chàng trai mềm lòng, nên cô nói thêm lại rằng tuy nhớ nhung tha thiết vậy, nhưng chỉ có đôi lúc buồn vì anh vắng nhà mà thôi. Cô gái là một người có suy nghĩ rất sâu xa, biết được thời cuộc. Cô tự biết rằng người yêu của mình đã tiến bước “hiên ngang đối diện mặt trời”, nên cô an ủi mình “Đã yêu lính trẻ, ngày về ai tiếc gì”. Cô chấp nhận và tự nguyện với thực tại éo le đó nhưng với sự kiên trì và niềm tin rằng tương lai tình yêu của họ sẽ tươi sáng và có kết quả tốt đẹp.
“Từ bàn tay tiên nắn nót từng nét gửi cho anh
Để anh vui bước đường quân hành
Môi em đang xinh mắt em vẫn tình
Màu xanh về nối đôi tim ghi dấu ngày đầu ta biết mình !…”
Bàn tay của cô gái được tác giả ví như “bàn tay tiên”, đó là một lời miêu tả ngọt ngào. Chưa hết, vẻ đẹp của cô gái tuổi trăng tròn được tác giả mô tả “Mô em đang xinh mắt em vẫn tình”. Trong mắt chàng lính thì người yêu của mình luôn luôn xinh đẹp, không ai có thể sáng bằng. Đọc thư người yêu gửi từ chốn hậu phương, chàng lính thấy lòng mình ngập tràn hạnh phúc khi cuối thư là “Màu xanh về nối đôi tim ghi dấu ngày đầu ta biết mình”, nó là một dấu ấn rất quen thuộc trong những bức thư tình gửi nhau trong thời chiến tranh.
Thời chiến tranh có biết bao nhiêu câu chuyện cảm động về tình yêu người lính. Những người lính đi đánh giặc biền biệt nhiều năm trời, không có tin tức gì. Những người yêu, người vợ của họ ở quê nhà luôn một lòng chung thủy, chờ đợi họ, có niềm tin sắt đá rằng các anh sẽ trở về. Niềm tin đó đã biến thành sức mạnh cho người tiền tuyến cũng như hậu phương nâng bước chân và tâm hồn của họ bước qua cuộc chiến tàn khốc, giành chiến thắng.
Trước năm 1975, ca sĩ Hoàng Oanh đã thu âm Để trả lời một câu hỏi trong băng nhạc Trường Sơn. Sau năm 1975, bản thu âm thành công nhất có lẽ là bản song ca của ca sĩ Duy Khánh và Hương Lan.
Bây giờ thời bình, tình yêu của người lính mang nhiều cung bậc, màu sắc thể hiện khác nhau, phong phú và đa dạng hơn nhưng cũng có điểm chung với tình yêu của người lính thời chiến tranh, đó là đức hy sinh, chấp nhận thiệt thòi . Đó là một tình yêu cao quý, tình yêu biết dâng hiến và hy sinh, không chỉ cho riêng mình, riêng người mình yêu mà là cho tất cả mọi người. Tình yêu thật thiêng liêng. Với người lính, tình yêu càng thiêng liêng hơn, mang nhiều ý nghĩa hơn, bởi đó là một phần sức mạnh của họ. Nhạc sĩ Trúc Phương đã rất thành công trong việc khắc họa lại tình yêu cao cả của những người lính phải ra trận trong thời chiến, những người lính có tinh thần trách nhiệm với quê hương, đất nước, gia đình và với người yêu của mình.
Trích lời bài hát:
Một nửa ba năm, anh yêu tình áo giầy quân nhân,
đường xuôi quân ghé lại đôi lần.
Bao nhiêu âu lo, có hôm đã hỏi người yêu bé bỏng, hay mơ:
“Anh vắng nhà hoài em có nhớ?”
Trả lời anh yêu:
“Không gian còn, bước thời gian đi,
một ngàn đêm nhớ nhiều mơ nhiều.
Mưa khuya giăng tơ, gió khuya hững hờ
đèn hiu hắt ngọn tương tư, đôi lúc buồn vì anh vắng nhà.”
Tình nước lòng trai, anh hiên ngang đối diện mặt trời.
Chân qua chốn nào thương chất lên cao.
Đã yêu lính trẻ ngày về ai tiếc gì.
Từ bàn tay tiên nắn nót từng nét gửi cho anh
để anh vui bước đường quân hành.
Môi em đang xinh, mắt em vẫn tình
màu xanh vẽ nổi đôi tim, ghi dấu ngày đầu ta biết mình.