Bàn chuyện về bác sĩ Phan Huy Quát – Thủ tướng dưới thời chính quyền Sài Gòn VNCH

Ông Phan Huy Quát, sinh năm 1908 tại Thạch Châu, Thạch Hà, Hà Tĩnh trong gia đình dòng họ Phan Huy giàu truyền thống khoa bảng ở xứ Nghệ, là con trai trưởng của Tiến sĩ Phan Huy Tùng – Lang trung Bộ hình triều Nguyễn. Từng là Thủ tướng Việt Nam Cộng hòa giai đoạn từ ngày 16/2/1965 đến ngày 5/6/1965, đồng thời cũng là thành viên của “Đại Việt Quốc dân Đảng”.

Ngoài ra, khi Quốc gia Việt Nam được thành lập (1948 – 1955), ông đảm nhiệm vị trí Tổng trưởng của các bộ Giáo dục (1949), Quốc phòng (1950 – 1954) trong chính phủ dưới thời Quốc trưởng Bảo Đại. Nhưng sau đó, ông lui về hành nghề bác sĩ tại Sài Gòn với văn bằng Tiến sĩ ngành Y Khoa.

Hết tướng Dương Văn Minh rồi đến Nguyễn Khánh lên nắm quyền sau cuộc Đảo chánh năm 1963 dưới thời kỳ quân quản của Việt Nam Cộng hòa nhưng tình hình chung của chính quyền luôn gặp nhiều xáo trộn và không đạt được sự ổn định. Dưới áp lực của Hội đồng Quân lục, tướng Nguyễn Khánh buông tay khỏi chính trường và chính phủ Dân sự được thành lập do Phan Huy Quát đứng đầu với cương vị Thủ tướng, Nguyễn Văn Thiệu đảm nhận chức vị Phó thủ tướng. Nội các gồm có Bộ trưởng Thông tin Linh Quang Viên, Bộ trưởng Giáo dục Nguyễn Tiến Hỷ, Bộ trưởng Phủ thủ tướng Bùi Diễm, Bộ trưởng Ngoại giao Trần Văn Đỗ.

Ngày 25/5/1965, Phan Huy Quát quyết định cải tổ Nội các bằng việc thay thế một số Tổng trưởng, tuy nhiên quyết định này lại bị phe giáo dân Thiên Chúa giáo phản đối. Đến cả quốc trưởng Phan Khắc Sửu cũng không đồng tình nên sau cùng quyết định vẫn không được phê chuẩn. Sự bất đồng về quan điểm giữa Quốc trưởng Phan Khắc Sửu và Thủ tướng Phan Huy Quát đã khiến tình hình dần rơi vào bế tắc, kéo dài sang tận tháng 6 vẫn không giải quyết được, trước tình hình đó, chính phủ hoàn toàn bị tê liệt.

Ngày 11/6, Phan Huy Quát lại tiến hành một cuộc triệu tập Hội đồng chính phủ với mục đích giải quyết vấn đề trước mắt, nhưng sau cùng vẫn không đạt thành thỏa thuận nên ông ra lệnh giải tán chính phủ và từ chức Thủ tướng. Sau 30/4/1975, ông và gia đình bị kẹt lại ở Việt Nam do không kịp lên máy bay Mỹ di tản. Cuối cùng lại không ra trình diện theo lệnh của chính quyền mới mà chấp nhận cuộc sống trốn tránh trong một thời gian ngắn, sau đó tìm cách tổ chức vượt biên. Trên đường vượt biên, ông bị phát hiện, bắt giữ cùng con trai út là Phan Huy Anh, bị tuyên án tù rồi mất tại nhà lao Chí Hòa vì bệnh viêm gan vào ngày 27 tháng 4 năm 1979.

Cho đến nay, vì tư thù cá nhân cùng với sự hằn học chế độ mà nhiều người trong gia đình ông Phan Huy Quát vẫn căm tức về cái chết của ông. Bởi họ luôn mặc định rằng cái chết của ông Phan Huy Quát là do chính quyền Cộng sản Việt Nam gây nên, cản trở trong quá trình điều trị bệnh gan của ông nên Phan Huy Quát mới không qua khỏi. Trên thực tế, các cơ quan chức năng đã rất cố gắng viện trợ và tạo điều kiện cho gia đình chữa trị nhưng bệnh của ông tuyệt nhiên không thể chữa được.

Sau đó, em trai ruột của ông là Phan Huy Lê (Giáo sư, Nhà giáo Nhân dân và cũng là một trong những chuyên gia về lịch sử Việt Nam, Chủ tịch Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam từ Khóa II đến khóa VI giai đoạn 1990 – 2015) đã cho ra mắt bộ “Lịch sử Việt Nam” dài 15 tập, có đề cập về bác sĩ Phan Huy Quát gây nên những tranh cãi gay gắt từ phía những người yêu nước chân chính. Ông bị cáo buộc vì để tình cảm riêng chi phối khi viết bộ sử này mà không theo sự thật lịch sử khi sử dụng các tên gọi mĩ mều như “Chế độ Sài Gòn”, “Quân đội Sài Gòn” để chỉ những kẻ bán nước, làm tay sai cho giặc trong giai đoạn lịch sử 1954 – 1975. Điều này càng làm người khác nghi ngờ về tính chân thực và sự khách quan trong cách nhìn nhận cũng như khả năng đánh giá lịch sử.