Trịnh Công Sơn là một trong những nhạc sĩ lớn nhất trong nền âm nhạc Việt Nam, với hàng trăm tác phẩm để đời. Có thể nói tình yêu là đề tài có ảnh hưởng rất lớn trong âm nhạc của ông, cũng vì thế mà các bản tình ca chiếm đa số trong các nhạc phẩm của ông. Những ai nghe nhạc Trịnh hẳn cũng sẽ có chút trầm mặc, những ca từ ám ảnh ngay từ những lần nghe đầu tiên, cái buồn nhuộm đẫm từ giai điệu cho đến lời hát. Những khúc tình ca của ông lại càng buồn hơn.
Trịnh Công Sơn từng nói: “Mỗi bài hát đều bắt nguồn từ một duyên cớ nào đó. Có khi từ một câu chuyện không đâu”. Có lẽ vì thế mà âm nhạc của ông không lẫn vào đâu được, cảm xúc chân thật nhưng mà sâu sắc, chất thơ đặc biệt và tinh tế. “Như một lời chia tay” là một ca khúc như thế. Âm điệu bài hát như tiếng mõ vào buổi sớm mai, khi sương phủ trên hồ, ánh sáng trắng còn dè dặt nhưng vẫn hiện rõ những ngậm ngùi cả đời nghệ sĩ đã trải qua
“Như Một Lời Chia Tay” được sáng tác vào năm 1981, cùng thời điểm với bài “Hoa vàng mấy độ”. Hai ca khúc này ông đã viết dành tặng nhân dịp sinh nhật cho một cô gái trẻ. Cô ấy là một nghệ sĩ ba lê tên là Hoàng Lan. Ngay từ khi còn bé, Hoàng Lan đã có năng khiếu ca hát, với khuôn mặt xinh xắn, ngây thơ và bén duyên với nghệ thuật từ khi cô được mời đóng vai chính trong phim “Đôi guốc của bé”. Đến năm 1980, một cuộc gặp gỡ tình cờ giữa cô và Trịnh Công Sơn đã mở ra một khoảng thời gian tươi đẹp của cả hai.
Thật đáng tiếc vì mối tình này đã không có một cái kết đẹp bởi cảm xúc thật sự mà Hoàng Lan đối với người nhạc sĩ tài hoa này là sự ngưỡng mộ và kính trọng, dù Trịnh Công Sơn đã phải lòng cô gái dịu dàng, nhã nhặn ấy rồi. Khi biết được ý định ra nước ngoài của cô gái ấy, Trịnh Công Sơn đã viết ca khúc thứ hai “Như Một Lời Chia Tay” để gửi tặng cô. Năm 1982, Hoàng Lan lấy chồng, cô đã để lại cho Trịnh Công Sơn tất cả những món kỷ niệm, chỉ giữ lại một bộ dây đàn.
Hơn 3 năm sau khi Trịnh Công Sơn qua đời, CD “Hoa Vàng một thuở” được ra mắt tại Canada. Người trình bày nhạc phẩm này cùng với “Như Một Lời Chia Tay” không ai khác chính là Hoàng Lan.
Điều mà có lẽ nhiều người vẫn biết là mỗi một cuộc tình tan vỡ, mỗi một người con gái ngang qua đời Trịnh Công Sơn, đều để lại một chút nặng trong lòng ông. Tiếc nuối, xót xa, cô đơn với ông đủ cả, giữ lại ở nơi thầm kín trong tim, luôn khắc ghi và trân trọng những mối tình ấy.
Những hẹn hò từ nay khép lại
Thân nhẹ nhàng như mây
Chút nắng vàng giờ đây cũng vội
Khép lại từng đêm vui
Chỉ những giai điệu nhẹ nhàng này vang lên trong tâm trí cũng đủ làm trái tim âm thầm đổ lệ. Những khoảng thời gian hẹn hò đã khép lại, giờ đây chỉ còn là kỷ niệm. “Thân nhẹ nhàng như mây”, nắng vàng cũng phôi phai, mọi thứ đều nhẹ nhàng khép lại, nhưng trong lòng liệu có nhẹ nhàng như thế được không, có dễ dàng quên đi những nỗi buồn ấy không? Quay lưng là mất nhau mãi mãi, bởi vì đã trót mang nặng kiếp người… Thật ra, Hoàng Lan từng chia sẻ trong khoảng thời gian bên nhau, nhạc sĩ Trịnh Công Sơn vốn là người rất ít nói, lại đa sầu đa cảm, tình cảm của cả hai cứ lảng đảng, vu vơ như thế, rồi đến lúc rời xa nhau lúc nào không hay. Có lẽ những lời bài hát là sự cởi bỏ, giải thoát chút tâm tư của nhạc sĩ, cởi bỏ những khúc mắc nặng trĩu trong lòng.
Đường quen lối từng sớm chiều mong
Bàn chân xưa qua đây ngại ngần
Làm sao biết từng nỗi đời riêng
Để yêu thêm yêu cho nồng nàn
Lang thang trên những cung đường cũ, những chiều đón đưa, từng khoảnh khắc hiện lên, cả những e thẹn, ngại ngùng của những bàn chân cũ từng rảo bước cùng nhau. Thì thào với lòng rằng, làm sao hiểu hết được nỗi lòng, suy nghĩ, tâm tư của đối phương để ngày ấy, tình yêu kia trao đi chẳng vụng về. Giá mà mọi thứ được đồng cảm với nhau thì có lẽ tình yêu ấy sẽ nồng nàn và đằm thắm hơn thế này. Tình cảm đã qua đi làm ta luôn nuối tiếc và hụt hẫng, giá ta biết trân trọng từng khoảnh khắc, chắt chiu từng phút giây bên nhau, bộc lộ những tình cảm chân thành nhất của mình, không ngần ngại, không rụt rè, thì có lẽ đã không mất nhau.
Nhưng có lẽ những cảm xúc rung động của tình yêu đơn giản ấy cũng đủ đẹp để ta nhớ mãi.
Có nụ hồng ngày xưa rớt lại
Bên cạnh đời tôi đây
Có chút tình thoảng như gió vội
Tôi chợt nhìn ra tôi
Tình yêu có những cung bậc cảm xúc khác nhau, mỗi người có một cách cảm nhận riêng, có cách yêu riêng. Mỗi cuộc tình mang đến cho ta những trải nghiệm khác nhau, để lại những hoài niệm khó quên. Nhưng cũng có những cuộc tình chỉ thoáng qua thôi nhưng cũng làm ta vương vấn mãi một đời, “thoảng như gió vội” khiến ta giật mình, “tôi chợt nhận ra tôi”. Nhận ra tôi ở một khía cạnh khác, những cảm xúc đầu tiên trong đời, nhận ra mình đã mê đắm mối tình ấy. Quả thật, với một người nghệ sĩ giàu cảm xúc như Trịnh Công Sơn hẳn không khỏi nhạy cảm trước những đổi thay bất ngờ trong tình cảm của mình.
Muốn một lần tạ ơn với đời
Chút mặn nồng cho tôi
Có những lần nằm nghe tiếng cười
Nhưng chỉ là mơ thôi
Dù tình chỉ là mong manh, chỉ có chút mặn nồng, dù chỉ thoảng qua như giấc mơ thôi, nhưng cũng là một mối lương duyên, một đoạn hồi ức tươi đẹp trong cuộc đời ngắn ngủi này. Vì thế “muốn một lần tạ ơn với trời”, đã mang đến những rung động, những cảm xúc khó quên, mà có lẽ ta không bao giờ gặp lại được.
Mối tình nhỏ bé ấy đôi lúc nó mong manh đến nỗi chỉ dám được gần nhau, yêu nhau trong những giấc mơ.
Tình như nắng vội tắt chiều hôm
Tình không xa nhưng không thật gần
Tình như đá hoài nỗi chờ mong
Tình vu vơ cho ta muộn phiền
Thật sự giai điệu bài hát từ đầu đến cuối luôn nhẹ nhàng, bay bổng, nhưng ở đoạn này, không chỉ giai điệu mà cả ca từ cũng rất thơ mộng, du dương. Cuộc tình ngắn ngủi chợt đến rồi đi như “nắng tắt vội chiều hôm”, nắng rực rỡ rồi cũng tàn phai, “tình không xa nhưng không thật gần”, cảm giác ở ngay trước mắt nhưng không thể với tới được, không nhạt nhòa nhưng cũng không gần gũi, mặn nồng. Tình chỉ dừng lại ở đó, không thăng hoa, không nở rộ, “như đá hoài nỗi chờ mong”, chẳng ước nguyện, chỉ vu vơ như thế lại khiến ta muộn phiền.
Tiếng thì thầm từng đêm nhớ lại
Ngỡ chỉ là cơn say
Đóa hoa vàng mỏng manh cuối trời
Như một lời chia tay.
Chấp nhận vụt mất tình cảm ấy như một định mệnh, nhưng vẫn nhớ tiếng thì thầm, âm ỉ, rằng nó đã lụi tàn, “ngỡ chỉ là cơn say” nhưng hóa ra là thật. Đến cuối cùng mối tình ấy vẫn đẹp, vẫn là đóa hoa rực rỡ một thời, nhưng nó mỏng manh lắm, lãng đãng “cuối trời”. Một lời chia tay dường như được định sẵn, không thể nào thay đổi được, chấp nhận và buông xuôi, giữ lại cho mình những kỷ niệm đẹp nhất.
Xuyên suốt bài hát là giai điệu đượm buồn, chậm rãi, mang đến sự não nề, trầm mặc. Ca khúc là chút tâm sự của người nghệ sĩ, trước những điều tốt đẹp mà cuộc sống ban cho mình. Tình yêu đẹp, kỷ niệm đẹp, cảm xúc khó quên, hạnh phúc mà cuộc đời mang lại. Trịnh Công Sơn dường như đang thầm cảm ơn định mệnh đã trao cho ông những mối duyên thật đẹp, thật đáng trân trọng.