Trong khoảng 80 năm của dòng chảy âm nhạc Việt Nam, những ca khúc của nhạc sĩ Trịnh Công Sơn đã tạo nên tiếng vang lớn, khẳng định một phong cách riêng chẳng thể lẫn vào đâu được. Chúng ta vẫn thường ngân nga những ca khúc nhạc Trịnh, thậm chí là thuộc nằm lòng từng ca từ của nhiều bài hát của ông. Tuy thích là thế nhưng một số từ ngữ, một số khái niệm đối với chúng ta nhiều khi chỉ là cảm nhận chứ không thể nào giải thích được trọn vẹn ý nghĩa của nó như nhạc sĩ. Đó chính là thứ ngôn ngữ chỉ riêng Trịnh Công Sơn, xuất phát từ những cảm nhận nhất thời của ông. Nếu không có ông, sẽ chẳng có nhiều người biết đến “dấu chân địa đàng” hay “lời ca dạ lan”, “bồn gió hoang”,….Nhạc của Trịnh Công Sơn không hề phân biệt người nghe, bởi có người rằng nhạc của ông như một loại nhạc thiền, nó là những triết lý độc thoại về vũ trụ, về con người, về nhân sinh trong cõi trần gian này….Nhạc của ông luôn quyến rũ người nghe như thế!
Trong cuộc sống với bao bộn bề, đôi khi chúng ta chỉ cần một khoảng lặng thôi cũng thấy bình yên đến lạ, nhưng cái sự thanh bình giữa không khí nhộn nhịp và lắm bon chen nơi thị thành nhiều xa hoa cám dỗ luôn là điều hiếm hoi. Và chợt một khoảnh khắc nào đó, nhạc Trịnh cất lên, tâm ta tịnh và những giai điệu khiến ta giật mình khi phát hiện ra bao tâm tư luôn được giấu kín. “DẤU CHÂN ĐỊA ĐÀNG” với những giai điệu quen thuộc cùng ca từ tràn đầy ý nghĩa, bao hàm biết bao sự sâu xa mang đến cho ta một cảm giác “bừng tỉnh ngộ”. Nếu ai đã từng sống nơi đô thị phồn hoa, xung quanh lúc nào cũng nhộn nhịp người xe, ở nơi mà ánh đèn huỳnh quang sáng rực cả một khoảng trời sẽ không cảm nhận được thế nào là ánh chiều dần tắt, bóng đêm bao trùm cả một khoảng không, chỉ lờ mờ những ánh sao lẻ loi như đom đóm. Sẽ chẳng bao giờ biết được cái ấm nóng của những ánh đèn dầu leo lắt từ những mái nhà tranh, được hợp vang bởi những tiếng côn trùng réo rắt. Đó là một bản hòa tấu ban đêm, của những âm thanh đến từ hư vô…..
Ngay từ lúc đầu ca khúc này có tên là “TIẾNG HÁT DẠ LAN” bởi nó nét suy tư về thời cuộc, suy nghĩ về thân phận và cuộc đời mỗi người khi Trịnh Công Sơn một mình. Tên bài hát chính là ý nghĩa của một loài hoa tỏa hương thơm ngào ngạt, đánh thức mọi giác quan con người mỗi khi về đêm. Nhưng sau đó, ca khúc lại được đổi tên thành “DẤU CHÂN ĐỊA ĐÀNG” – Nơi lưu lại dấu ấn của một kiếp nhân sinh trên cõi trần gian “tạm bợ”. Cả hai cái tên của nhạc phẩm này nghe qua tưởng chừng như rời rạc, chẳng liên quan gì nhau, nó như những hình ảnh được chấp vá thành một câu chuyện chỉnh chu nhưng không mang nhiều hàm ý. Thực ra, đó lại là những câu chủ có chủ ý của Trịnh Công Sơn, nó thể hiện những tâm tư phức tạp của nhạc sĩ trong một giai đoạn nào đó.
“Trời buông gió và mây về ngang bên lưng đèo
Mùa xanh lá loài sâu ngủ quên trong tóc chiều
Cuộc đời đó nửa đêm tiếng ca lên như than phiền
Bàng hoàng lạc gió mấy miền
Trùng trùng ngoài khơi nước lên sóng mềm….”
Mở ra một bức tranh làng quê với một không khí khoáng đãng, mây trời bay bổng, thời gian trôi qua gấp rút như cuốn theo tâm trạng của con người. Cuộc đời chúng ta vô cùng dài và sẽ trải qua vô vàn những cung bậc trong cuộc sống, có khi vui vẻ lạc quan, nhưng cũng có lúc chán chường mang theo u sầu không tên. Có lúc con người ta sẽ cảm thấy vô cùng mỏi mệt với cuộc sống vô thường này, được Trịnh Công Sơn thể hiện qua các trạng thái: Ngủ quên, than phiền, bàng hoàng,….Đây phải chăng là sự tiếc nuối khi chúng ta bỏ phí quá nhiều thời gian để chúng trôi qua một cách vô ích.
“……Ngựa buông vó người đi chùng chân đã bao lần
Nửa đêm đó lời ca dạ lan như ngại ngùng
Vùng u tối loài sâu hát lên khúc ca cuối cùng
Một đời bỏ ngõ đêm hồng
Ngoài trời còn dâng nước lên mắt em…..”
Với những người con kinh thánh, “địa đàng” có lẽ là nơi khai sinh ra Đức Chúa trời, nhưng với Trịnh Công Sơn “địa đàng” lại có nghĩa là một nơi mà con người để lại những vết chân khi đi qua chốn trần gian này. Đó là những bước chân mệt mỏi, rã rời, không biết đã bao lần dừng lại vì chẳng thể xác định được hướng đi chính xác cho bản thân. Và rồi bản thân lại bỏ lỡ vô vàn điều tốt đẹp để bước đi trên con đường đã chọn, rồi trở thành cát bụi trong vòng đất u tối không thấy bóng người, xung quanh chỉ có sự tịch mịch và u mê không lối thoát.
Rồi trong cái sự u tối ấy, tiếng hát của loài sâu đang ngại ngùng cất lên như “khúc ca cuối cùng” tiễn biệt. Loài sâu ấy đại diện cho kiếp người của chúng ta, nhỏ bé mà tồn tại trong cái vũ trụ bao la này, nhỏ đến nổi có khi còn chẳng cảm nhận được sự tồn tại của bản thân, không biết khi nào cuộc sống của bản thân sẽ bị kết thúc nên mỗi lần cất tiếng hát đều sẽ mặc niệm đây là lời hát cuối cùng như an ủi bản thân. Điều này như làm rõ mồn một cái sự tiếc nuối vì bỏ lỡ quá nhiều thời gian để lãng phí vào những điều vô bổ “một đời bỏ ngõ đêm hồng”.
“……Tiếng ca bắt nguồn từ đất khô
từ mưa gió từ vào trong đá xưa
Ðến bây giờ mắt đã mù
Tóc xanh đen vầng trán thơ
Dòng sông đó loài rong yên ngủ sâu
Mới hôm nào bão trên đầu
Lời ca đau trên cao…..”
Tiếng hát bắt nguồn từ tầng thấp nhất của vũ trụ, vang từ nơi lòng đất đến tỏa khắp khoảng trời đêm rộng lớn trên cao. Trong tiềm thức của mỗi chúng ta, con người sinh ra từ cát bụi thì sau đó trải luân hồi cũng sẽ có ngày trở về với cát bụi mà thôi. Vòng tuần hoàn ấy cứ lặp lại mãi chẳng bao giờ dừng, vậy nên mới có câu hát “tiếng hát bắt nguồn từ đất khô từ mưa gió từ vào trong đá xưa”.
Con người được tạo ra từ đất đá của xa xưa, khi được hình thành con người vẫn đắm mình trong sự mờ mịt của thế gian, u mê trong cõi nhân sinh này, đến bây giờ đôi mắt vẫn mờ mịt cứ như chìm trong sương mờ, thấy như không thấy mà thôi. Con người vẫn còn ngây thơ đến độ dễ dàng chấp nhận, dễ dàng quên đi những chuyện đã xảy ra, chẳng khác nào loài loài rong rêu chấp nhận số phận ngủ yên nơi đáy sông sau một cơn bão trên đầu.
“…….Ngàn mây xám chiều nay về đây treo lững lờ
Và tiếng hát về ru mình trong giấc ngủ vùi
Rồi từ đó loài sâu nửa đêm quên đi ưu phiền
để người về hát đêm hồng
địa đàng còn in dấu chân bước quên.”
Khi bản thân cố gắng muốn quên đi những điều khó chịu trong cuộc sống, gạt đi hết muộn phiền còn quẩn quanh thân ta thì con người dễ dàng tiến vào trạng thái đối lấp, hân hoan và sa đà vào những “đêm hồng” những cuộc vui nơi trần tục. Nhưng đây cũng được xem là một cách lấy lại thế cân bằng cho bản thân, xem như một sự buông bỏ những ưu sầu, mặc cho cõi trần vẫn đang luân hồi.
Trịnh Công Sơn gắn bó với sự nghiệp âm nhạc, ông không a dua theo bất kỳ phe phái nào, ông chỉ muốn sáng tác để nói lên nhận thức của bản thân về cuộc đời, về con người, về ý nghĩa trần gian. Nhạc của ông thấm nhuần những tư tưởng phi bạo lực, phi chính trị, mang theo sự yêu đời, sự lạc quan yêu người và hướng con người theo một chiều hướng tốt hơn, thiện lành hơn, hòa hợp vạn vật với vũ trụ bao la.
Trích lời bài hát:
Trời buông gió và mây về ngang bên lưng đèo
Mùa xanh lá loài sâu ngủ quên trong tóc chiều
Cuộc đời đó nửa đêm tiếng ca lên như than phiền
Bàng hoàng lạc gió mấy miền
Trùng trùng ngoài khơi nước lên sóng mềm
Ngựa buông vó người đi chùng chân đã bao lần
Nửa đêm đó lời ca dạ lan như ngại ngùng
Vùng u tồi loài sâu hát lên khúc ca cuối cùng
Một đời bỏ ngõ đêm hồng
Ngoài trời còn dâng nước lên mắt em
Tiếng ca bắt nguồn từ đất khô
từ mưa gió từ vào trong đá xưa
Ðến bây giờ mắt đã mù
Tóc xanh đen vầng trán thơ
Dòng sông đó loài rong yên ngủ sâu
Mới hôm nào bão trên đầu
Lời ca đau trên cao
Ngàn mây xám chiều nay về đây treo lững lờ
Và tiếng hát về ru mình trong giấc ngủ vùi
Rồi từ đó loài sâu nửa đêm quên đi ưu phiền
để người về hát đêm hồng
địa đàng còn in dấu chân bước quên.