“Nhạc sĩ có biệt tài soạn lời ca rất thơ” – Đó là lời nhận xét của một trong bốn quái kiệt của làng thơ văn miền Nam trước năm 1975 – Nguyễn Đức Sơn khi ông nói về tài hoa viết lời ca rất thơ của nhạc sĩ Phạm Duy. Phạm Duy ( 1921 – 2013), tên thật Phạm Duy Cẩn là nhạc sĩ, nhạc công, ca sĩ, nhà nghiên cứu âm nhạc lớn của Việt Nam. Ông được nhiều người đánh giá là nhạc sĩ lớn nhất của nền tân nhạc Việt Nam với lượng sáng tác đồ sộ cũng như đa dạng về thể loại, trong đó có rất nhiều ca khúc trở nên kinh điển và quen thuộc với người Việt.
Nhạc của ông thường sử dụng những yếu tố nền tảng của âm nhạc cổ truyền Việt Nam kết hợp với những kỹ thuật, cấu trúc của nhạc hàn lâm Tây phương, tạo nên một phong cách riêng với nhiều tác phẩm lớn có tính đột phá, giàu ảnh hưởng đối với các nhạc sĩ thuộc nhiều thế hệ. Ông cũng là người khởi xướng, định hướng nhiều trào lưu, phong cách mới mẻ cho nền tân nhạc Việt. Ngoài sáng tác và biểu diễn, ông còn có những công trình khảo cứu về âm nhạc Việt Nam có giá trị. Ông từng giữ chức giáo sư nhạc ngữ tại Trường Quốc gia Âm nhạc Sài Gòn. Ông còn được coi như một nhà văn với 4 tập hồi ký được giới phê bình đánh giá cao về giá trị văn học lẫn giá trị tư liệu. Với hơn 70 năm sự nghiệp, trải qua nhiều giai đoạn lịch sử quan trọng của đất nước, ông được coi là “cây đại thụ” của nền âm nhạc Việt Nam
Tình yêu là một đề tài lớn trong cuộc đời cũng như trong sự nghiệp sáng tác của Phạm Duy. Nhạc tình đôi lứa có khối lượng nhiều nhất trong kho nhạc đồ sộ của ông, có thể kể những bài được giới trẻ trong nam ngoài bắc hát như Hẹn hò, Cỏ hồng, Ngày đó chúng mình, Cây đàn bỏ quên, Phượng yêu, Kiếp nào có yêu nhau, Ngày em hai mươi tuổi, Đừng xa nhau,… Trong đó nhạc khúc “Ngày em hai mươi tuổi” là một sáng tác nổi tiếng của Phạm Duy với lời từ như một áng thơ tình thực thụ. Nhạc khúc được Phạm Duy sáng tác với lời từ như một bài thơ năm chữ nói về một tình yêu đầu lúc tuổi vừa tròn đôi mươi chưa biết hận sầu. Nhưng tình đầu thường dang dở, để tuổi mộng “Mới chớm biết yêu người/ Đã buồn vì duyên mới”.
Ngày em hai mươi tuổi
Tay cắt mái tóc thề
Giã từ niềm vui nhé
Buồn ơi ! Hãy chào mi !
Ngày em hai mươi tuổi là ngày em tự tay mình “cắt mái tóc thề/ Giã từ niềm vui nhé”. Ngày nói lời lời “hãy chào mi” với “buồn ơi”. Là năm ấy, khi vừa tròn đôi mươi, tuổi đẹp tựa trăng rằm em biết thế nào là yêu là nhớ và biết buồn từ dạo ấy. Vì ngày trước khi biết anh, em vô tư hồn nhiên chưa biết nhớ nhung một người, nên môi luôn tươi nụ cười.
Ngày em hai mươi tuổi
Chưa biết nhớ nhung gì
Trên nụ cười mới hé
Ôi ! Đã thoáng qua tuổi thơ
Khi suốt đêm hồn ngơ
Nghe trái tim ngủ mơ.
Ôi ! Khi ánh trăng thẩn thơ
Ru giấc mơ hiền khô
Môi tiết trinh nở hoa.
Ngày em hai mưa khi chưa biết yêu, em không biết rằng khi yêu một người, khi nhớ thương một người lại mang nhiều buồn lo và sầu thương như thế. Ngày ấy em sống trong thế giới tràn ngập sắc hồng của hạnh phúc “khi suốt đêm hồn ngơ/ Nghe trái tim ngủ mơ”. Ngày biết anh, biết mang trái tim nhớ thương một người thì em biết nay em đã lớn rồi “đã thoáng qua tuổi thơ”, đã biết yêu và biết mơ mộng về tình yêu đẹp chốn thần tiên. “Ôi! khi ánh trăng thẩn thơ/Ru giấc mơ hiền khô” em mang lòng yêu người chẳng nghĩ suy, mối tình đầu chớm nở như “môi tiết trinh nở hoa”. Ngày em trao hết cho người tình yêu đầu đẹp đẽ cũng là ngày em nhận ra tuổi thơ nay đã qua, em nay đã lớn. Nhưng… tình đầu chưa thắm đã vội tan, khi bầy chim sáng nay “bay tới thương dùm em” em nhận ra rằng “sẽ hết chuyện thần tiên”.
Ôi ! Bỗng sáng nay đàn chim
Bay tới thương dùm em
Thương sót hoa tàn đêm
Ôi ! Nghe gió reo ngoài hiên
Mưa sẽ rơi triền miên
Sẽ hết chuyện thần tiên.
Là một sáng mai khi em thức giấc, mình em cô đơn bên căn phòng nhỏ, nghe tiếng chim bay tới thương dùm em, “thương sót hoa tàn đêm”. Ngoài hiên kia, mưa vẫn rơi, mưa rơi triền miên không ngừng, cơn mưa kia như những giọt nước mắt em rơi trên má, giọt nước lăn dài khép lại chuyện thần tiên em từng mơ.
Ngày em hai mươi tuổi
Tay níu chân cuộc đời
Cho ngừng lời gian dối
Thời gian cũng đừng trôi.
Ngày em hai mươi tuổi
Mới chớm biết yêu người
Đã buồn vì duyên mới
Rồi đây sẽ nhạt phai.
Ngày hai mươi tuổi ấy, em đã nghĩ đến “tay níu chân cuộc đời/Cho ngừng lời gian dối” nhưng đời cứ trôi như thời gian cứ đi qua, em nào níu giữ được chi. Chỉ là, ngày hai mươi em vừa mới biết yêu một người, cuộc tình vừa chớm nở đã vội buồn vì duyên mới. Phải chăng em như hoa kia, hoa thắm nở lại vội tàn trong cơn mưa triền miên đi qua. Thời gian cứ trôi, không đợi chờ ai, và em cũng lớn lên sau cuộc tình đau thương ấy, “duyên mới” ngày ấy “rồi đây sẽ nhạt phai”. Ký ức tuổi hai mươi, với mối tình đầu tưởng rằng là cuộc tình chốn thần tiên ấy, nay đã là quá khứ và trôi về miền ký ức của dĩ vãng xa vắng.
“Ngày em hai mươi tuổi” như một đoạn nhật ký đau thương của một cô gái vừa trưởng thành đã vấp ngã sau cuộc tình đầu. Dù không trực tiếp nói về nỗi đau, sự mất mát như với câu từ uyển chuyển và hàm ý, những hình ảnh về đàn chim đến thương xót cánh hoa tàn đã nói thay vạn lời muốn nói của tác giả. Nhạc khúc như một tiếng thở dài về vấp ngã sau cuộc tình đầu, người con gái ấy chọn cách quên đi để thời gian chữa vết thương lòng.
Ngày em hai mươi tuổi
Tay cắt mái tóc thề
Giã từ niềm vui nhé
Buồn ơi ! Hãy chào mi !
Ngày em hai mươi tuổi
Chưa biết nhớ nhung gì
Trên nụ cười mới hé
Ôi ! Đã thoáng qua tuổi thơ
Khi suốt đêm hồn ngơ
Nghe trái tim ngủ mơ.
Ôi ! Khi ánh trăng thẩn thơ
Ru giấc mơ hiền khô
Môi tiết trinh nở hoa.
Ôi ! Bỗng sáng nay đàn chim
Bay tới thương dùm em
Thương sót hoa tàn đêm
Ôi ! Nghe gió reo ngoài hiên
Mưa sẽ rơi triền miên
Sẽ hết chuyện thần tiên.
Ngày em hai mươi tuổi
Tay níu chân cuộc đời
Cho ngừng lời giăng giối
Thời gian cũng đừng trôi.
Ngày em hai mươi tuổi
Mới chớm biết yêu người
Đã buồn vì duyên mới
Rồi đây sẽ nhạt phai.