Sài Gòn luôn sở hữu cho mình những nét đẹp xen lần giữa hoài cổ và hiện đại, cũng như giữ cho mình nhiều điểm đến sôi động và sầm uất. Ở đâu đó trên mảnh đất “Hòn ngọc Viễn Đông” vẫn còn tồn tại những giá trị xưa cũ sống mãi với thời gian. Đến với Thời Xưa, bạn đọc sẽ được chiêm ngưỡng cùng khám phá những điều bí ẩn về một ngôi miếu trên trăm tuổi “cầu gì được nấy” giữa sông!
Phù Châu miếu, tục gọi miếu Nổi, là một ngôi miếu cổ nằm trên con sông Vàm Thuật tại quận Gò Vấp. Đây là một trong những ngôi chùa có kiến trúc độc đáo nhất tại Sài Gòn, dưới chân cồn đất có nhiều đá xanh lồi xung quanh.Do địa hình khá đặc biệt nên còn có tên gọi dân gian là Miếu Nổi. Một bên của miếu là An Phú Đông, quận 12 và một bên là bến đò. Khách muốn sang Miếu Nổi phải di chuyển bằng đò.
Không ai biết Phù Châu Miếu được xây dựng từ khi nào, bởi không có bất cứ sử sách nào ghi chép lại, nhưng người ta vẫn có thể ước tính được chừng trong khoảng thế kỷ 18, hoặc đầu thế kỷ 19. Theo truyền thuyết lưu lại, vào thế kỷ 18, một người đàn ông chài lưới trên đoạn sông này đã lưới phải một xác chết phụ nữ, ông đã đem chôn lên cù lao rồi lập một miếu nhỏ để thờ oan hồn. Ban đầu là một miếu nhỏ bằng tre và lá dừa, do các nhà buôn đường thủy cùng các bô lão trong vùng dựng thành, thờ Ngũ Hành, Long Mẫu để cầu mong được thuận buồm xuôi gió, thượng lộ bình an.
Trước năm 1975, Miếu là một điểm hành hương nổi tiếng của người dân Sài Gòn – Gia Định. Sau năm 1975, miếu gần như bị bỏ hoang, số người lui tới cúng vái bắt đầu thưa dần và hầu như là không người đến. Phải tận đến năm 1992, có một người đàn ông tên Sáu Hòa đứng ra vận động sửa sang và khôi phục lại mọi hoạt động. Ông Lục Câu, trưởng ban quản lý miếu ngày nay đã tự tay phác thảo và thực hiện tu sửa, đắp lại các hình tượng tại miếu.
Đến tận hôm nay, sau nhiều lần trùng tu cùng sửa chữa, Phù Châu miếu đã chính thức sống lại và trở thành một ngôi miếu khang trang, kiến trúc đặc sắc mang đậm nét văn hóa Việt – Hoa, không những thế miếu còn là một trong những địa điểm tham quan nổi bật của thành phố. Tác giả Huỳnh Minh khi viết về ngôi Miếu này có nhắc lại một chuyện truyền khẩu:
“Tương truyền cách nay mười mấy năm, trên sông Bến Cát trước ngôi miếu thường có cặp cá bông to lớn nổi lờ đờ trên mặt nước, mọi người trông thấy cho đó là cặp cá thần của bà cậu, đồng bào quanh vùng không ai dám đá động gì cả, mỗi lần nổi lên như vậy thì trong làng có chuyện lục đục không an, hoặc ra điều cho người chết đuối dưới sông”.
Lối kiến trúc độc đáo nhất Sài Gòn
“Cảnh trí của cuộc đất nhỏ nhô lên giữa dòng sông rất thơ mộng. Chung quanh có cây cao bóng mát. Khách thừa lương mến cảnh tịnh liêu, trong những ngày rảnh rỗi thường đến đây du ngoạn. Vì chốn này vắng vẻ, xa thành thị, riêng biệt thự một khu vực trời nước bao la. Phải là nơi lý tưởng cho những ai có tâm hồn thầm lặng….”
Miếu Phù Châu nằm trên cồn đất nhỏ diện tích khoảng 2500 mét vuông, bốn bề là sông nước. Hai bờ sông, bờ Tây là khu dân cư (thuộc phường 5, Gò Vấp), bờ Đông là vùng chuyên canh (thuộc phường An Phú Đông, quận 12), bao gồm cả hai bến đò Miếu Nổi và Bến Cát, nay còn lưu giữ đôi chút khung cảnh miệt vườn của vùng đất Gia Định xưa.
Mặt tiền miếu quay về hướng Nam, được cất theo kiểu chữ tam (三), gồm ba toà nhà nối liền nhau bởi hai sân thiên tỉnh hẹp có lợp mái. Mái lợp ngói âm dương tráng men xanh ngọc, gồm hai tầng chồng khít lên nhau. Trên nóc mỗi toà nhà đều trang trí rồng chầu hạt ngọc, rồng chầu tháp Cửu phẩm, rồng chầu cuốn thư. Trên bốn đầu đao cong lên có gắn hình tượng Long, Ly, Quy, Phụng và các họa tiết: hoa cúc dây, lá nho, sông nước… Các bức tường được quét vôi màu hồng đậm, các mí cửa sơn màu đỏ.
Toàn bộ kiến trúc trong miếu được trang trí tinh xảo, đắp nổi hình rồng, phượng và cẩn sứ, các mái vòm cũng được cẩn sứ và ghép hình tỉ mỉ. Hai bên tường được cẩn sành mô tả các hình tượng tính ngưỡng dân gian. Trong khuôn viên miếu có cây si cổ thụ tồn tại gần 100 năm. Xung quanh khuôn viên có ghế đá, dành cho du khách đến nghỉ chân và ngắm cảnh. Phía ngoài có miếu nhỏ thờ ông Hổ, một dạng tín ngưỡng sơ khai mang màu sắc Vật linh giáo do người Hoa mang theo từ quê hương tới. Bên trong miếu đặt một bệ thờ giả sơn với năm tượng hổ ở tư thế chồm.
Khu trung tâm thờ tự của miếu chia làm ba phần: tiền điện, trung điện và chính điện.
Tiền điện: chính giữa thờ Phật Di Lặc, hai bên thờ Phật Tổ Như Lai và Địa Mẫu. Phía trước là Quan âm Chuẩn Đề ngồi trên toà sen với 18 cánh tay đang cầm pháp khí. Dọc bên tường treo hai bức phù diêu Thập Bát La Hán.
Trung điện: chính giữa thờ Tề Thiên Đại Thánh. Xung quanh là bao lam bằng gỗ chạm lọng theo mô típ: tiên nữ dâng đào với 4 chữ khắc: “Thánh Gia bảo điện”. Nối liền trung và chính điện là một sân thiên tỉnh hẹp có đặt hai lư hương to cẩn sành nhiều màu.
Chính điện: chính giữa thờ Ngũ Hành Thánh Mẫu, bên trong đặt năm lọ tượng gỗ thờ Kim, Thuỷ, Hỏa, Thổ, Mộc. Trước điện kê bàn hương án, thờ Bà Chúa Xứ Châu Đốc và Cửu Huyền. Bao xung quanh điện thờ là bao lam bằng gỗ chạm long với chủ đề: tứ linh, mai lan cúc trúc; phía trên có hàng chữ: “Hành Thánh Mẫu bảo điện “. Bên phải chính điện thờ Quan Công, bên trái thờ Bao Công. Đối diện điện thờ Ngũ Hành Thánh Mẫu là điện thờ bà Kim Mẫu, Địa Mẫu, Long Thần, Hộ pháp. Trên tường trang trí những bức phù điêu màu sắc rực rỡ hình tùng hạc, Phật Di Lặc.
Những câu chuyện ít người biết về Phù Châu miếu
Ngoài những nét kiến trúc độc đáo, miếu Phù Châu còn gắn liền với những câu chuyện ly kỳ nhuốm màu huyễn hoặc. Các cao niên trong vùng kể lại, những năm trước 1975, chỉ cần nhắc đến miếu Nổi là người ta sẽ nhớ đến ngay chuyện tâm linh về một thương gia cầu cơ bị… “quỷ nhập”.
Tương truyền chuyện xảy ra cách nay cũng phải hơn trăm năm, thời mà đôi bờ sông Vàm Thuật mồ mả la liệt, vốn nổi tiếng là chốn linh thiêng nên miếu Nổi cũng được rất nhiều người biết đến. Biết được điều đó, rất nhiều tay chơi cờ bạc lẫn giới buôn bán cũng rủ nhau mà đến đây để “cầu cơ”, với ước muốn nhờ người âm chỉ dẫn con đường làm giàu nhanh chóng. Và hiển nhiên, cách thức của ghi lễ sẽ diễn ra vào ban đêm (vì đêm mới là “khung trời” của những âm hồn người khuất) cùng với những thứ đồ như nhang đèn và đồ cúng được mang đến bày ra la liệt. Kẻ cầu cơ thường thắp nhang rồi khấn vái để cầu xin âm hồn vạch đường chỉ lối, tìm kiếm vận may trong cờ bạc, làm ăn buôn bán.
Sau sự thành công của một thương gia nọ trong lần cầu cơ trước đó, ông đã quay trở lại lần nữa để tiếp tục quay lại đặt bàn cầu cơ cùng với hy vọng ban đầu là tìm cơ hội và vận may trong chuyện làm ăn. Nhưng lần này, nhà buôn “bất thành” khi chẳng cầu được điều gì may mắn mà chính bản thân cũng vướng phải một rắc rối lớn chính là bị “quỷ ám” đến điên dại, tài sản cũng vì thế mà tiêu tan. 
Tuy nhiên, theo một thành viên Ban quản lý miếu Nổi khẳng định, không có chuyện người thương nhân nào đó bị hóa điên do cầu cơ tại miếu Nổi. Nhưng cũng không vì thế mà câu chuyện “tâm linh” bị đè xuống, thậm chí còn được lưu truyền hết đời này đến đời khác và có thể nó đã bắt nguồn từ việc ông Phan Thành Lợi – người đã từng trông coi miếu Nổi, cuối đời bị bệnh tâm thần.
Người ta kể lại, từ thời miếu Nổi còn là ngôi miếu bỏ hoang, ông Phan Thành Lợi – cháu cụ Phan Thanh Giản (quan đại thần triều Nguyễn) đã từng có thời gian ở tại đây mang theo nhiệm vụ trông coi miếu. Ông Phan Thành Lợi ở ẩn ở miếu, ngày ngày sinh sống bằng chính những thứ đồ cúng của người dân, nhưng chỉ được một thời gian, sau đó thì đầu óc lại nửa tỉnh nửa mê rồi lưu lạc nơi đâu cũng không ai rõ.
Từ đây, càng có thêm nhiều tin đồn cùng với những câu chuyện ly kỳ về những oan hồn chết đuối và không thể siêu thoát, họ cứ vất vưởng và lẩn quẩn nơi miếu Nổi, trêu ám người khác đến điên dại. Chính những câu chuyện đầy sự ma mị này đã góp phần đe dọa người khác, khiến họ hoang mang thậm chí là sợ hãi nên có khoảng thời gian ngôi miếu này thưa dần người lui tới.
Nhưng về sau, khi ngôi miếu qua sự trùng tu cùng sửa chữa thì miếu Nổi lại một lần nữa thu hút thêm nhiều khách tham quan, hành hương cũng lễ. Trước đó là vì sợ, nhưng sau này thì họ lại cho đó là chuyện tâm linh và gắn ngôi miếu cổ với huyền tích trăm năm thành nơi linh thiêng, cho những ước nguyên nhanh chóng thành hiện thực. Thế nên dù nằm đơn lẻ và có phần chơ vơ giữa sông nước, muốn đến miếu phải đi bằng đò nhưng khách đến vẫn nườm nượp; đặc biệt là những dịp Lễ Tết trong năm.
Ngoài người dân đến dâng lễ cầu tài lộc, cầu bình an, sức khỏe, công việc, tình duyên… thì cũng rất nhiều du khách đến đây chỉ để trốn nhịp sống quay cuồng phố thị, tìm cảm giác bình yên trên sông nước, lánh mình trong không gian tĩnh lặng nơi miếu cổ. Năm 2010, Phù Châu miếu được công nhận là Di tích kiến trúc nghệ thuật cấp Thành phố